Դեռևս անցած դարի 20-ական թվականներին մանրէաֆագերի օգնությամբ բուժում էին ստաֆիկակոկային ինֆեկցիաները` դեզինթերիան, տիֆը, խոլերան, և բավական հաջող: (Ռուսաստանում մանրէակուլների թողարկումն սկսվեց 1939թ. Բաշկիրիայի համաճարակաբանության, մանրէաբանության և առողջարարության ինստիտուտի բազայի հիման վրա: 1941թ. այնտեղ սկսեցին արտադրել որովայնային տիֆի մանրէակուլը: Հենց դրա օգնությամբ Միջին Ասիայում բազմիցս կանխվեց որովայնային տիֆի համաճարակը):

Մանրէակուլներ օգտագործվում են և այսօր, երբ այլ միջոցներն անկարող են լինում: Հայտնի են դեպքեր, երբ հիվանդանոցում հայտնված սալմոնելոզին բժիշկները չէին կարողանում հաղթել երեք տարի շարունակ: Չարձագանքելով ավանդական ախտահանմանը, ոչ էլ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթմանը, ձևավորված շտամը շարունակում էր ախտահարել բուժանձնակազմին և հիվանդներին: Բայց երբ կիրառեցին սալմոնելոզ կուլ տվող վիրուսը, համաճարակը մարեց բառացիորեն մեկ ամիս անց: 

Ինչու այնքան ստուգված մարտիկները, ինչպիսիք են մանրէակուլները, զիջեցին հակաբիոտիկներին: Որովհետև գործում էին դանդաղ: Ինչ որ ժամանակ հակաբիոտիկները մասայական դարձան հենց իրենց օպերատիվության շնորհիվ, դրանք հաշվարկված ժամերի ընթացքում հաղթահարում էին խնդիրները,  այն դեպքում, երբ մանրէակուլների համար պահանջվում էին օրեր: 

Այնուամենայնիվ, դրանք գործում են: Դանդաղ, սակայն ստույգ: Այդ դեպքում ինչու հակաբիոտիկները չփոխարինել դրանցով, եթե այլընտրանք չկա: Ահա թե ինչու: Փրկվելով նենգ մանրէներից, մենք դեպի մեզ կձգենք դաշնակիցներին, որոնց մասին մեզ գրեթե ոչինչ հայտնի չէ: Նույնիսկ այն բանից հետո, երբ Լևենգուկը բացահայտեց մանրէները, մարդկությունն էլի մի քանի հարյուր տարի տեղյակ չէր վիրուսների գոյության մասին, որոնց կարելի էր տեսնել միայն էլեկտրոնային մանրադիտակով: Այդ իսկ պատճառով վիրուսային հիվանդությունները երկար ժամանակ համարվում էին անհայտ թունավոր նյութերից ախտահարված հիվանդություններ: Ինքը «վիրուս» անունը լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է «թույն»:

Սկավառակ-մակաբույծ

Դրա հետ կապված հիշվում է հին հռոմեական պոետ Յուվենալի խոսքերը. «Իսկ ո՞վ պետք է հսկի հսկիչներին»: Չէ որ մինչ օրս գիտությունը նույնիսկ միակարծիք չէ վիրուսի բնույթի մասին. դա նյութ է, թե՞…էակ:

Իրոք, հասկանալ դյուրին չէ: Վիրուսը չի սնվում, չունի բազմացման սեփական մեխանիզմ, ինչպես մյուս կենդանի էակները: Ըստ էությամբ, այն ավելի նման է մանրադիտակային ռոբոտի կամ համակարգչային խտասկավառակի` ԴՀԹ-ի (ինֆորմացիայի) պահպանման թաղանթով: Վիրուսը, ինչպես ներարկիչը, բջջին է «ներարկում» ԴՆԹ-ի շղթան և դրա թաղանթը դատարկվում է, այսինքն վիրուսից ընդհանրապես ոչինչ չի մնում: Դրա փոխարեն բջիջը, ներարկված ծրագրի ազդեցության ներքո, սկսում է արտադրել նոր «վիրուս-սկավառակներ»:

Մասնագետները դրանց անվանում են բջջային մակաբույծներ: Բայց որքանով է դա վայելուչ: Միթե համակարգչի մեջ դրված սկավառակը համարվում է մակաբույծ: Այն միայն ինֆորմացիայի կրողն է: Այլ հարց է, թե ինչպիսի՞ ինֆորմացիա է զետեղված վիրուսում, որտեղի՞ց այն հայտնվել, ինչո՞ւ են վիրուսները բազմանում և տարածվում, որտեղի՞ց դրանք, ընդհանապես, հայտնվեցին, ինչպե՞ս և ինչո՞ւ են ձևափոխվում:

Գիտությունը միանշանակ պատասխան դեռևս չունի: Կարող է, պատճառն այն է, որ մինչ օրս մարդկությունն իր հարաբերությունները միաբջիջ նախակենդանիների հետ կառուցում է բացառապես ուժի դիրքերից: Այսինքն, մենք հարձակվում ենք կամ պաշտպանվում ենք, վիրուսներին ընկալելով որպես բնական թշնամիներ: Սակայն, գուցե, դեռևս սկզբում արժեր մեզ այլ կերպ պահել: 

Հավերժ ուղեկիցներ

Վիրուսները մեզ ուղեկցել են ամենուր: Այսօր հայտնաբերվել են ավելի քան մեկուկես հազար տեսակներ: Մշտապես հայտնվում են նոր տարատեսակներ, ի դեպ, բոլորն էլ ունեն իրենց «մասնագիտացումը»: Մեկը գերադասում է ապրել մանրէներում, մյուսները` բույսերի, երրորդը` միայն կենդանի օրգանիզմում: Որպես կանոն, վիրուսներն իրենց կրող-տերերին չեն վնասում, այլ վտանգ են ներկայացնում միայն օտարածին օրգանիզմի համար: Այսպես, կրծողների մեջ ավանդորեն բնակվող կատաղության վիրուսները գերմանամուկերին / խամյակներին և առնետներին չեն վնասում: Սակայն մահացու վտանգավոր են` հայտնվելով այլ կենդանիների կամ մարդկանց օրգանիզմներում:

Ի դեպ, նույնիսկ նման դեպքերում վիրուսներն, ասես, հասկանում են, որ լիովին ոչնչացնելով կենդանի կրող-տերերին, իրենք էլ կոչնչանան: Այդ իսկ պատճառով նույնիսկ ամենադաժան համաճարակների ժամանակ վիրուսները չեն սպանում բոլորին:

Հնարավոր է, կենդանի էակների ոչնչացումն ընդհանրապես վիրուսի նպատակը չէ: Այդ միտքը գիտնականներին ստիպում է խոսել վիրուսների մասին ոչ միայն որպես վտանգավոր սպանողների, այլև որպես էվոլյուցիայի կարևոր օղակի մասին: Չէ որ ծանր հիվանդություններն ու մահերն ավելի շուտ բացառություններ են, քան կանոն, քանի որ հիվանդանում են վիրուսը կրողներից ոչ բոլորը, այլ միայն նրանք, ում մոտ ճիշտ չի գործել իմունային համակարգը: Ըստ էությամբ, վիրուսներն ինֆորմացիայի կրողներ են, որն ստիպում է մեզ փոխվել: Այդպես է արդյո՞ք: Փորձենք պարզել:

Յուրային օտարների շրջանում

Շրջակա միջավայրին մեզ հարմարեցնում են երկու համակարգ` նյարդային և էնդոկրին: Երկուսն էլ օրգանիզմը հարմարեցնում են միջավայրի ամենօրյա փոփոխություններին, երկուսն էլ օպերատիվ են, սակայն երկարատև «ծրագրերի» համար պիտանի չեն (արագ գործում են և արագ հոգնում): Միաժամանակ, դրանց աշխատանքների արդյունքում ձեռք բերված հմտությունները, ժառանգաբար չեն փոխանցվում: 

Սակայն ամեն դեպքում մենք կարող ենք հարմարվել նաև երկարատև փոփոխությանը: Օրինակ, վերջին հարյուր տարում ածխաթթվի պարունակությունը մթնոլորտում ավելացել է 13%-ով: Եվ, ինչն է հետաքրքրական, դա այնքան էլ չի ազդում մարդկանց առողջության վրա: Մենք հարմարվել ենք: Ինչի՞հաշվին: Մասնագետները խոստովանվում են, որ նյարդային և էնդոկրին համակարգերն օրգանիզմը չկարողացան հարմարացնել: Այդ դեպքում ինչն է փոխել բջիջների գենետիկ կառուցվածքն ու դրանց աշխատանքն այնպես, որ փոփոխված մթնոլորտում հեշտությամբ շնչելու ունակությունն արդեն հաղորդվում է ծնողից երեխային:

Ահա և հնարավոր պատասխանը: Վերջին հարյուր տարվա ընթացքում մեզ վրա մշտապես հարձակվում են վիրուսների նոր շտամներ` հարուցելով շնչառական հիվանդություն (որոնք հենց կապված են շնչառության հետ): Իսկ քանի որ հենց վիրուսներն են ունակ փոխելու բջիջների գենետիկ ծրագիրը, ապա տեղին է ենթադրել, որ դրանք և մեզ հարմարեցրել են նոր պայմաններին:

Եվս մեկ խնդիր. անընդհատ հիվանդանալով ինչ-որ վիրուսային հիվանդությամբ, օրգանիզմը ձեռք է բերում իմունիտետ: Իսկ վիրուսը ոչ մի տեղ էլ չի գնացել: Այն մնացել է օրգանիզմում: Չգիտես ինչու իմունային համակարգը չի պայքարում դրա դեմ: Կարող է պատահի այն դարձել է «յուրային»:

Գերծանրաբեռնվածություն

Այնուամենայնիվ, օրգանիզմում վիրուսների առկայությունը վախեցնում է մարդկանց: Եվ դրանք գործում են. ոչնչացնում են հակաբիոտիկների անտեսանելի թշնամիներին, չկասկածելով, որ դրանք արդեն մանրէների հետ պայքարում ռիթմը կորցրել են, վիրուսների դեմ լրիվ անուժ են դարձել: Վիրուսին կարող է հաղթել իմունային պաշտպանությունը/կայունությունը, որը ճնշում և ոչնչացնում է գենետիկներով փոփոխված բջիջներին:  Հաշվարկված է, որ առողջ մարդու օրգանիզմում վիրուսների կողմից ախտահարված մոտ 3 հազար բջիջներ կան: Իմունային համակարգն ունակ է ոչնչացնել նաև քաղցկեղի 80 միլիոն բջիջներին, որոնք ամեն օր «հայտնվում» են մեզանից յուրաքանչյուրի օրգանիզմում: Եվ դա պատերազմ չէ ինքդ քո դեմ: Դա «տան» ամենօրյա մաքրումն է կուտակված «աղբից»:

«Վիրուս-թշնամի» կայացած մտածողության կապը խանգարում է իրական գնահատել այդ հանելուկային էակների հետ մեր փոխհարաբերությունների ամբողջ ելևէջները: Գիտնականները համոզված են, որ կգա մի ժամանակ, երբ միկրոօրգանիզմներն իրականում օգտակար կլինեն մարդկանց համար:

Անշուշտ, մանրէակուլները, որոնց այսօր բժիշկներն առաջարկում են որպես այլընտանք հակաբիոտիկներին, կարող են բարի ծառայություն մեզ մատուցել: Չնայած հարկ է միայն հիշել, որ այսօրվա բարեկամը կարող է վաղը թշնամի դառնալ: Այդպես է լինում մարդկանց միջավայրում, այդպես է և միկրոաշխարհում: Արդեն մեկ անգամ չէ, որ անվնաս վիրուսները և մանրէներն անսպասելիորեն ձեռք են բերել հիվանդաբեր հատկություններ: Սակայն, ինչպես խոստովանվում են միկրոկենսաբանները դրանում մեղավոր են իրենք մարդիկ, չմտածված և չհամակարգված «աջ ու ձախ» այրելով հակաբիոտիկներին և կենդանի այլ պատասրուկներին` և′ սեփական օրգանիզմում, և′ շրջակա միջավայրում:

Ահա և ստացվում է, որ ներկա «հակաբիոտիկները» բժշկության համար փակուղի են ստեղծում: Կարող է ժամանակն է փոխել`«կռվենք մանրէների հետ մինչև արյան վերջին կաթիլը» լոզունգը, մեկ այլ, առավել մարդասիրական և առաջադեմ լոզունգով`«միկրոաշխարհին` խաղաղություն»: Եվ այն ժամանակ հակաբիոտիկների խնդիրը կվերանա ինքնին:

Հաշվարկված է, որ մարդու մարմինը բաղկացած է մի քանի տրիլիոն բջիջներից: Միաժամանակ յուրաքանչյուրի օրգանիզմում մշտապես  բնակվում են 100 տրիլիոն մանրէներ: Այդ մանրագույն բջիջների մի շարք տեսակներ միանշանակ օգտակար են մեզ համար: Օրինակ, բոլորը գիտեն կոնկրետ մանրէների դերը մարսողական գործընթացում: Իսկ մյուսների նշանակության մասին տեղեկությունները քիչ են, սակայն գտնում են, որ հիմնականում դրանք մարդու համար չեզոք են: Սակայն, իրո՞ք, դրանք չեզոք են: Կարող է, դրանք թաքնված թշնամի են, կամ հակառակը` դաշնակից:

Ամերիկացի հայտնի գիտնականներ Օրհելն ու Կրիկը առաջ են քաշել վարկած, այսպես կոչված, պանսպերմայի մասին: Դրա իմաստն այն է, որ Երկրագնդի վրա կյանքը տիեզերական ինչ-որ փորձարկման արդյունք է: Զարգացնելով այդ միտքը, մի խումբ հետազոտողներ ենթադրում են, որ օրգանական սաղմերի հետ Երկիր են ուղարկվել նանոռոբոտներ` վիրուսներ: Դրանք պետք է կենդանի օրգանիզմի բջիջների մեջ ներարկեին ԴՆԹ-ի ծրագիր, որը կսրբագրեր զարգացման ընթացքը:

Մի շարք վարկածներ համապատասխանում են իրականությանը` հարցը վերացական չէ: Չէ որ, եթե դա այդպես է, մեր ամբողջ կյանքը կարող է պայմանավորված լինել նրանով, թե որքան ճիշտ ենք կառուցել մեր հարաբերությունները ոչ միայն բնության և սեփական օրգանիզմի հետ, այլև երկրագնդի փոքրագույն ամենահաս հարևանների հետ: